Ο εικοστός αιώνας σημαδεύτηκε από την κατάρρευση των τελευταίων αυτοκρατοριών. Μια μοναρχία διαφέρει από την τυραννία στο ότι είναι η συνέχεια ορισμένων ιστορικών παραδόσεων, συμπεριλαμβανομένων των ηθικών κανόνων. Η τυραννία, κατά κανόνα, βασίζεται στο σπάσιμο των παραδόσεων και στην αλλαγή της συνείδησης των ανθρώπων. Σύμφωνα με την άποψη του Πλάτωνα, η δημοκρατία καταλήγει να εξελιχθεί σε τυραννία. Επί του παρόντος, η γενικά αποδεκτή μορφή διακυβέρνησης στη συνείδηση του κοινού είναι η δημοκρατία. Αλλά με πνευματικούς όρους, ο φιλελευθερισμός, έχοντας ισοπεδώσει την προσωπικότητα του ανθρώπου, μπορεί να ανοίξει το δρόμο για τη διαμόρφωση ενός νέου τύπου προσωπικότητας: ενός ανθρώπου-δαίμονα, στο πρόσωπο του οποίου η κόλαση θα ξεκινήσει τον τελευταίο απελπισμένο πόλεμο ενάντια στον παράδεισο.
Η δημοκρατία διακηρύσσει την ελευθερία της συνείδησης, συμπεριλαμβανομένης της ελευθερίας της θρησκείας. Επιπλέον, δηλώνει εγγυητής του δικαιώματος του ανθρώπου να δηλώνει την πίστη και τις θρησκευτικές του πεποιθήσεις. Σε δημοκρατικές χώρες, οι διακρίσεις κατά των θρησκειών και η παραβίαση του δικαιώματος να ανήκεις σε οποιαδήποτε αίρεση ή εκκλησία θα πρέπει να τιμωρούνται από το νόμο ως έγκλημα. Και ταυτόχρονα, η δημοκρατία δημιουργεί τη δική της θρησκεία: τη θρησκεία ενός ατόμου απαλλαγμένου από την παράδοση και την ηθική ευθύνη ενώπιον του Θεού και της συνείδησής του, που επιτρέπεται να κάνει ό,τι δεν παρεμβαίνει στη δημόσια «ευημερία». Η δημοκρατία, σε συνδυασμό με τον φιλελευθερισμό, ελευθερώνει όχι τον άνθρωπο, αλλά το θηρίο που ζει μέσα στον άνθρωπο. Επιπλέον, τρέφει προσεκτικά και καλλιεργεί αυτό το θηρίο μέσα του.
Μπορούμε να βρούμε μια αντανάκλαση της πνευματικής κατάστασης της κοινωνίας στην τέχνη. Ποια είναι η σύγχρονη τέχνη του ανθρώπου που απελευθερώνεται από τη δημοκρατία; Προς ποια τροφή έλκεται ο σύγχρονος άνθρωπος, σε ποιον κόσμο ζει, ποια είναι η κύρια αξία στη ζωή για αυτόν; Η τέχνη δημιουργεί την εικόνα ενός ατόμου που ζει σε έναν κόσμο κάποιου είδους φαντασμαγορίας, κορεσμένο από τη μυρωδιά των ναρκωτικών και του αίματος, τη βία, το σεξ και τον φόνο.
Πώς μπορεί αυτός ο κόσμος να τα πάει καλά με τη θρησκεία; Μόνο για λίγο καιρό μπορεί να την ανεχθεί. Μια διεφθαρμένη καρδιά μισεί τον Θεό στα βάθη της, και μια πλημμύρα φθοράς κυριεύει τον κόσμο.
Σε μια δημοκρατική κοινωνία, οι λειτουργίες του ιερέα μετατοπίζονται σταδιακά στον ψυχολόγο. Μέλη της κυβέρνησης συμβουλεύονται ψυχολόγους και ψυχολόγοι προσλαμβάνονται από εταιρείες και μεγάλες επιχειρήσεις. Η ίδια η ψυχολογία ασχολείται πρωτίστως με ζητήματα παθοψυχολογίας και μαζί με ψυχολόγους, μερικές φορές με μερική απασχόληση, «εργάζονται» αστρολόγοι, μέντιουμ, αποκρυφιστές και παρόμοια. Ο αποκρυφισμός, παρά τις διάφορες προεκτάσεις του, είναι μια ενιαία θρησκεία, η οποία βασίζεται στη λατρεία της εξουσίας: ψυχική, μαγική κ.λπ. Για να αποκτήσει αυτή τη δύναμη, επιτρέπονται όλα τα μέσα, και δίνεται σε ένα άτομο που απέχει από την πνευματικότητα, μόνο από τον δαιμονικό κόσμο. Ο αποκρυφισμός στα λόγια δεν χρειάζεται τίποτα από ένα άτομο, αλλά στην πραγματικότητα απαιτεί το πιο σημαντικό πράγμα: την απάρνηση της ψυχής του, αλλά ο κόσμος δεν το καταλαβαίνει και βλέπει σε αυτόν «καλές» δυνάμεις, με τη μορφή κάποιου είδους ανθρωπιστική βοήθεια σε ανθρώπους από άγνωστες υπερβατικές δυνάμεις που είναι στην πραγματικότητα πεσμένοι άγγελοι. Ωστόσο, ο καθαρός σατανισμός κερδίζει επίσης όλο και περισσότερους υποστηρικτές.
Ποια είναι η θέση από την οποία βλέπουν οι κορυφαίοι ανθρωπιστές ψυχολόγοι τη θρησκεία; Τί είδους ενέσεις «εγχέουν» στις φλέβες των ασθενών τους; Σύμφωνα με τον Φρόιντ, η θρησκεία είναι ένα εποικοδόμημα πάνω από το σεξ, το οποίο είναι η βάση της ύπαρξης, η παντοδύναμη παρόρμηση της ανθρώπινης ψυχής. Ο ίδιος ο Φρόιντ ήταν άθεος, αλλά η διδασκαλία του είναι η θρησκεία μιας άρρωστης και διεστραμμένης ψυχής, ενός σεξουαλικού μανιακού ή ενός συνειδητοποιημένου διαφθορέα των ανθρώπινων ψυχών.
Αργότερα ο Φρομ θεωρήθηκε ο πιο διάσημος ευρωαμερικανός ψυχολόγος [1]. Η θέση του βασίζεται στις έννοιες του ανθρωπισμού (ουμανισμού). Θεωρούσε τον άνθρωπο καλό πλάσμα από τη φύση του, αλλά κακομαθημένο από την ανατροφή και το κοινωνικό του περιβάλλον. Σύμφωνα με τον Φρομ, εάν δοθεί σε ένα παιδί η ευκαιρία να αναπτύξει ελεύθερα τις δυνατότητες των εγγενών του ικανοτήτων, τότε τα ίδια τα παιδιά θα μετατραπούν σε όμοια με τους αγγέλους και η ζωή στη γη θα είναι ευτυχισμένη και χωρίς συγκρούσεις.
Στην εκτίμησή του για τη θρησκεία, ο Φρομ δεν απείχε από τον Φρόιντ. Κατά τη γνώμη του, η θρησκεία είναι μια συλλογική νεύρωση. Ο Φρομ δεν παρέχει επιχειρήματα. Του φαίνεται ότι όλα είναι ξεκάθαρα έτσι. Και για αυτό που καταλαβαίνει ο Φρομ ως νεύρωση, σιωπά και πάλι.
Εάν η νεύρωση είναι μια αυξημένη διεγερσιμότητα με μια λανθασμένη νευροψυχική αντίδραση σε ένα ερέθισμα, τότε η θρησκεία, που οδηγεί ένα άτομο από ένα κουβάρι αντιφάσεων, είναι ακριβώς ένα ισχυρό μέσο για τη θεραπεία διαφόρων νευρώσεων. Ένα άτομο που δίνει ιδιαίτερη σημασία στους παράγοντες της επίγειας ζωής και των μεταβαλλόμενων καταστάσεων είναι ψυχικά πιο ευάλωτος. Μεταξύ των ψυχικά ασθενών, η συντριπτική πλειοψηφία είναι πρώην άθεοι και άνθρωποι που δεν ζουν θρησκευτική ζωή, δηλαδή δεν πληρούν τα πρότυπα και τις οδηγίες του Χριστιανισμού στην προσωπική τους ζωή. Πρέπει να ειπωθεί ότι το παραλήρημα των ψυχικά ασθενών, ακόμη και όταν φαίνεται να συνδέεται με τη θρησκεία, δεν είναι θρησκευτικό, αλλά αποκρυφιστικό και δαιμονικό.
Ένας άλλος διάσημος Αμερικανός ψυχολόγος Μάσλοου [2] , σε αντίθεση με τον Φρομ, θεωρεί τη θρησκεία όχι συνέπεια και εκδήλωση της νεύρωσης, αλλά την αιτία της. Θεωρεί έναν από τους τρόπους βελτίωσης της υγείας ενός ατόμου με την άρση των περιορισμών, κυρίως θρησκευτικού χαρακτήρα. Για άλλη μια φορά βλέπουμε όχι μια επιστημονική-πειραματική διδασκαλία βασισμένη σε γεγονότα, αλλά μια προσπάθεια απαξίωσης της θρησκείας ως απαγορευτικού συστήματος που βιάζει τους ανθρώπους.
Τα γεγονότα όμως λένε κάτι άλλο: οι υψηλές ιδέες και η αίσθηση του καθήκοντος βοηθούν έναν άνθρωπο να μην χάσει την καρδιά του, αλλά να πολεμήσει και να επιβιώσει σε ακραίες συνθήκες. Αλλά αυτό που είναι ενδιαφέρον για εμάς είναι το γεγονός ότι ιδέες παρόμοιες με τις έννοιες των Φρόιντ, Φρομ και Μάσλοου βρίσκουν συμπάθεια και ανταπόκριση στη σύγχρονη ουμανιστική κοινωνία. Αν ο Φρόιντ και ο Φρομ είχαν ζήσει έναν αιώνα νωρίτερα, οι έννοιές τους θα εξόργιζαν την κοινωνία, παρά την αδιαφορία της για τη θρησκεία, και θα είχαν δηλωθεί ότι δεν έχουν τίποτα κοινό με την επιστήμη. Τώρα βρίσκουν ανταπόκριση στις ανθρώπινες καρδιές ακριβώς επειδή το δηλητηριώδες τσίμπημα τους στρέφεται κατά της θρησκείας: αυτός είναι ο κύριος λόγος της δημοτικότητάς τους.
Ο Φρομ λέει ότι το Ευαγγέλιο είναι λανθασμένο θέτοντας επικεφαλής δύο εντολές: την αγάπη για τον Θεό και την αγάπη για τον πλησίον. Γράφει ότι η ευτυχία απαιτεί μια άλλη εντολή: δεν πρέπει να αγαπάμε, αλλά πρέπει να μας αγαπούν. Τι θα συμβεί όμως σε αυτή την περίπτωση με την ανθρώπινη προσωπικότητα; Τι χρειάζεται να κάνει συνεχώς ένας άνθρωπος για να τον αγαπούν; Οι άνθρωποι δεν αγαπούν ούτε την αλήθεια ούτε την φιλαλήθεια. Δεν τους αρέσει όταν ένα άτομο κάνει το αντίθετο από τις συνήθεις αμαρτίες και κακίες του. Επομένως, για να αγαπήσει ο καθένας έναν άνθρωπο, πρέπει να γίνει πιστός σε όλες τις κακίες των ανθρώπων και της κοινωνίας, να προσπαθήσει να είναι αλληλέγγυος με κάθε άνθρωπο, να γίνει δηλαδή ο ίδιος χωρίς αρχές. Ο Χριστός είπε ότι ο κόσμος θα μισήσει τους αληθινούς Χριστιανούς. Οι Άγιοι Πατέρες προέβλεψαν ότι όλοι θα δεχόντουσαν τον Αντίχριστο με αγάπη...
Το πνεύμα της ανεκτικότητας δεν μπορεί να αγαπήσει το πνεύμα της αγνότητας και της καθαρότητας. Ο Φρομ και ο Μάσλοου πιστεύουν επίσης ότι όσο υψηλότερη είναι η ιδέα του Θεού, τόσο χαμηλότερη είναι η ιδέα του ανθρώπου και αντίστροφα, όσο υψηλότερη είναι η ιδέα του ανθρώπου, τόσο χαμηλότερη είναι η ιδέα του Θεού. Με άλλα λόγια, η αξιοπρέπεια του ανθρώπου απαιτεί την καταστροφή της ίδιας της ιδέας της Θεότητας. Αλλά το θρησκευτικό συναίσθημα ενός ανθρώπου παραμένει απραγματοποίητο. Πώς μπορεί να καλυφθεί αυτό το κενό; Βλέπουμε με τα μάτια μας με τί είναι γεμάτο: με το απόκρυφο και τη μαγεία - την θρησκεία χωρίς Θεό.
Όταν εξετάζουμε τις έννοιες του Φρομ και των άλλων κορυφαίων ψυχολόγων, βρίσκουμε ένα κοινό συμπέρασμα μεταξύ τους: για να ζήσει ο άνθρωπος, ο Θεός πρέπει να πεθάνει, και αν δεν πεθάνει, πρέπει να σκοτωθεί.
Ο Χριστιανισμός θέτει υψηλές ηθικές απαιτήσεις σε έναν άνθρωπο, η εκπλήρωση των οποίων απαιτεί συνεχή αγώνα με τα πάθη και την αμαρτία. Αυτή η ηθική αλήθεια επικρίνεται από ανθρωπιστές (=ουμανιστές) ψυχολόγους. Λένε ότι η σύγκρουση προκαλεί νευρώσεις. Η θρησκεία είναι μια μόνιμη σύγκρουση μεταξύ του ιδεώδους του ανθρώπου, που αντιπροσωπεύεται στον Χριστιανισμό, και ενός εμπειρικού, παθιασμένου και αμαρτωλού ατόμου. Αυτή είναι μια σύγκρουση του χάσματος μεταξύ της ηθικής αίσθησης ενός ανθρώπου και του σκοτεινού στοιχείου της ψυχής του. Πρόκειται για μια σύγκρουση πάλης, ντυμένη με μεταφυσική μορφή, μεταξύ του Θεού και του κόσμου ή του Θεού και του δαίμονα, στην οποία δίνεται σε ένα άνθρωπο η ευκαιρία να επιλέξει. Αυτό γεννά την ευθύνη του ανθρώπου για την εσωτερική κατάσταση της ψυχής του, τον φόβο της τιμωρίας, τα αισθήματα της αμαρτωλότητας, της αυτοκαταδίκης και της μετάνοιας. Όλα αυτά, σύμφωνα με τους ανθρωπιστές ψυχολόγους, είναι η αιτία των νευρώσεων. Για τι είδους σεβασμό προς τη θρησκεία μπορούμε να μιλήσουμε εδώ; Είναι εξίσου αδύνατο για τους ουμανιστές να σεβαστούν τη θρησκεία, όπως είναι αδύνατο να σεβαστούν την επιληψία ή την υστερία: προς το παρόν απλά γίνονται ανεκτά.
Χωρίς να έρθουν σε άμεση ρήξη με τη θρησκεία, οι ανθρωπιστές θέλουν να καταστρέψουν στην ανθρώπινη συνείδηση την ιδέα του προπατορικού αμαρτήματος, τη γενική φθορά της ανθρωπότητας, την ανάγκη να παλέψει κανείς με τα πάθη του, την αιώνια ζωή ή τον θάνατο που καθορίζεται από ανθρώπινες πράξεις, την ύπαρξη της κόλασης και των πνευμάτων του κακού. Οι «πιστοί» ουμανιστές θεωρούν ότι όλα αυτά αποτελούν ταπείνωση του ανθρώπινου προσώπου και σκληρή μυθολογία. Μερικοί ουμανιστές που αυτοαποκαλούνται "Χριστιανοί" τονίζουν ότι έχουν έναν δικό τους "Χριστιανισμό". Αντιμετωπίζουν τον Χριστιανισμό της Εκκλησίας με εκνευρισμό, ακόμη και μίσος, στην καλύτερη περίπτωση ως θρησκεία ανθρώπων που είναι συνηθισμένοι στη δουλεία. Οι ανθρωπιστές αυτοί έχουν ένα δόγμα ή σύμβολο πίστης: αν υπάρχει κάτι θεϊκό στον κόσμο, τότε αυτό το θείο πράγμα είναι ο ίδιος ο άνθρωπος.
Οι μεσαιωνικοί ουμανιστές περιλαμβάνουν τους Ιησουίτες, οι οποίοι διακρίνονταν για την εξαιρετική επιείκειά τους απέναντι στις ανθρώπινες αμαρτίες και κακίες και - για να πετύχουν τους στόχους τους - από την επίσημη και εξωτερική πίστη σε διάφορους πολιτικούς και κοινωνικούς σχηματισμούς. Ακόμη και πριν από τον Φρομ, οι Ιησουίτες ανέμεναν την ιδέα του: «Αντί να αγαπάς τον πλησίον σου, προσπάθησε να κάνεις τον πλησίον σου να σε αγαπήσει». Η ηθική του Ευαγγελίου ευχαριστεί πολλούς στα λόγια, αλλά όταν πρόκειται κατευθείαν για τη ζωή ενός ανθρώπου, του φαίνεται δύσκολο και ανεκπλήρωτο. Επομένως, ο Ιησουίτης πρέπει να βρει τρόπους, ενώ κηρύττει το Ευαγγέλιο, να παρακάμψει τις επιταγές και τους νόμους του. Οι Ιησουίτες βοηθήθηκαν από την Πιθανοκρατία [3] και την απολογία των προθέσεων που ανέπτυξε το Τάγμα τους. Πιθανοκρατία είναι το δόγμα ότι το έθιμο, το παράδειγμα ή η προσωπική γνώμη παίρνει την έννοια του νόμου σε μια δεδομένη κατάσταση. Εάν η πράξη ενός ανθρώπου δεν ανταποκρίνεται στην εντολή του Ευαγγελίου και μάλιστα έρχεται σε αντίθεση με αυτήν, αρκεί να αναφερθούμε στο παράδειγμα ή τις δηλώσεις πολλών σεβαστών προσώπων (ή, τουλάχιστον, ενός μόνου προσώπου) για να παρακαμφθεί η εντολή. Εάν είναι επιθυμητό, μπορούν να βρεθούν αρκετά τέτοια παραδείγματα, ειδικά επειδή δεν είναι όλες οι πράξεις και τα έργα των αγίων ανθρώπων ιερά.
Κάθε άγιος περνάει από έναν δύσκολο δρόμο πάλης με την αμαρτία και σε αυτόν τον αγώνα, εκτός από νίκες, υπάρχουν λάθη και ήττες, όπως αληθώς μαρτυρεί η Αγία Γραφή. Επιπλέον, η αγιότητα δεν είναι ακόμη τελειότητα, επομένως και οι άγιοι είχαν κάποιες αδυναμίες που δεν ξεπέρασαν εντελώς. Οι άγιοι άνθρωποι χρειάζονται επίσης συνεχή μετάνοια. Οι μεγαλύτεροι ασκητές στην προσευχή «Πάτερ ημών» ζητούσαν άφεση όχι μόνο των αμαρτιών των αγαπημένων τους προσώπων, αλλά και των δικών τους αμαρτιών [4]. Ο Κύριος κατηγόρησε τους Φαρισαίους ότι αντικατέστησαν τις εντολές του Θεού με τις εντολές των ανθρώπων. Έτσι, η Πιθανοκρατία ανοίγει ένα ευρύ πεδίο για ηθική διαστροφή, όταν οι βιογραφίες των ιστορικών προσώπων και η ίδια η αγιογραφία γίνονται αντικείμενο χειραγώγησης.
Η δεύτερη τακτική είναι η απολογία των προθέσεων. Λέμε επίσης για το πώς ο Θεός κρίνει έναν άνθρωπο από τις προθέσεις του και την εσωτερική κατάσταση της καρδιάς του. Ταυτόχρονα, βεβαιώνουμε ότι εάν οι προθέσεις του είναι αληθινά αγνές, τότε καθαρή θα είναι και η πράξη που πραγματοποιεί αυτή την πρόθεση. Ο γιος του Σιράχ λέει: «κρείσσων ὀλίγη λῆψις μετὰ δικαιοσύνης ἢ πολλὰ γεννήματα μετὰ ἀδικίας» [5]. Οι Ιησουίτες βλέπουν τις προθέσεις μεμονωμένα από τις πράξεις. Για παράδειγμα, λένε: «Αν κάποιος δεν είχε παιδιά σε γάμο, και απέκτησε παιδί από παράνομη συμβίωση, τότε αυτό δεν μπορεί να θεωρηθεί ως μοιχεία, αλλά ως πρόθεση απόκτησης παιδιού. Εάν κάποιος έδωσε ψευδή όρκο, εξαναγκασμένος από τις περιστάσεις, τότε αυτό δεν είναι έγκλημα όρκου, αφού πρόθεσή του δεν ήταν να πει ψέματα, αλλά να αποφύγει την τιμωρία». Επομένως, εάν μπορεί να βρεθεί κάποιο είδος καλού κινήτρου σε ένα έγκλημα, τότε επιτρέπεται να θεωρηθεί όχι με τη μορφή αμαρτίας ή πράξης που τιμωρείται από το νόμο, αλλά με τη μορφή μυστικής καλής πρόθεσης! Για παράδειγμα, ο πατέρας μιας οικογένειας είναι τσιγκούνης, και ο γιος, για να βοηθήσει τους φτωχούς συγγενείς του, σκοτώνει τον πατέρα του. Στα μάτια των Ιησουιτών, αυτό δεν είναι φόνος, αφού έγινε για να βοηθηθούν οι φτωχοί. Αυτό σημαίνει ότι αφαιρώντας τη ζωή του πατέρα του, ο γιος μπορεί να θεωρηθεί όχι ως δολοφόνος, αλλά ως ευεργέτης των φτωχών. Έτσι, μια απολογία για προθέσεις μετατρέπεται σε συγχώρεση της αμαρτίας [6]. Στο εγχειρίδιο των Ιησουιτών, οι εξομολόγοι λάμβαναν οδηγίες όχι μόνο να δικαιολογούν την αμαρτία, αλλά και να την παρουσιάζουν με τη μορφή αρετής, για αυτό και τότε οι «δυνάμεις αυτού του κόσμου» ήθελαν να έχουν τους Ιησουίτες ως εξομολόγους τους. Για παράδειγμα, εάν ένας πρίγκιπας είναι λάτρης των χρημάτων, αυτή η αμαρτία θα πρέπει να ονομάζεται λιτότητα. Εάν είναι σκληρός, τότε πρέπει να ειπωθεί ότι είναι δίκαιος. Αν διακρίνεται από πονηριά και δόλο, τότε να επαινεθεί ως σοφός κυβερνήτης. Αν είναι διεφθαρμένος, τότε να θαυμαστεί η θέρμη της καρδιάς του...
Με τέτοιες μεθόδους οι Ιησουίτες ήθελαν να κερδίσουν δημοτικότητα και αγάπη. Η θρησκευτική τους αδιαφορία έφτασε τόσο μακριά που επέτρεψαν σε πρώην ειδωλολάτρες να φέρουν εικόνες των θεοτήτων και των σοφών τους στους παπικούς ναούς, για παράδειγμα, να λατρεύουν τον Κομφούκιο ως άγιο! Έτσι, η εντολή της αγάπης αποτυπώνεται από τους ανθρωπιστές σε μια ανεστραμμένη μορφή: «Αγάπα μας».
Η σύγχρονη ψυχολογία και η παθοψυχολογία στον αθεϊστικό τους προσανατολισμό και τον μηδενισμό ουσιαστικά δεν διαφέρουν από τον μαρξιστικό θεομαχισμό. Η δημοτικότητα του Φρόυντ και του Φρομ είναι μια κλινική εικόνα της έλλειψης πνευματικότητας της Δύσης.
Υποσημειώσεις του συγγραφέα
[1] Ο Έριχ Φρομ (1900-1980) ήταν Γερμανοαμερικανός ψυχολόγος, κοινωνιολόγος και φιλόσοφος, ένας από τους ιδρυτές του Νεοφροϋδισμού. Προσπάθησε να μάθει τις συνδέσεις μεταξύ της ψυχής του ατόμου και της ιδανικής δομής της κοινωνίας. Κάλεσε τη διδασκαλία του "ανθρωπιστική ψυχανάλυση". Προσπάθησε να αποκαταστήσει την προσωπικότητα του Μαρξ από την άποψη του ανθρωπισμού. Ο Φρομ κατανόησε τη θρησκεία ως οποιοδήποτε σύστημα συλλογικών απόψεων και ενεργειών που δίνει ατομικές κατευθυντήριες γραμμές και αντικείμενο λατρείας. Είχε αρνητική στάση απέναντι στον Χριστιανισμό, αποκαλώντας τον "αυταρχική θρησκεία" που καταστέλλει την προσωπικότητα ενός ατόμου. Ως φιλόσοφος, υιοθέτησε αθεϊστικές θέσεις.
[2] Ο Αβραάμ Χάρολντ Μάσλοου (1908-1970) ήταν Αμερικανός ψυχολόγος, ιδρυτής της Αμερικανικής Ένωσης Ανθρωπιστικής Ψυχολογίας. Προσπάθησε να δημιουργήσει ένα ιεραρχικό σύστημα ανθρώπινων αναγκών ("πυραμίδα του Μάσλοου"), όπου υποστήριξε ότι οι υψηλότερες ανάγκες μπορούν να πραγματοποιηθούν εάν ικανοποιηθούν χαμηλότερες ανάγκες. Θεώρησε τις συλλογικές μορφές θρησκευτικής ζωής δευτερεύουσες και ασήμαντες, μειώνοντας τη θρησκεία σε υποκειμενικές εμπειρίες. "Κάθε άτομο έχει τη δική του ιδιωτική θρησκεία", έγραψε ο Maslow (Religion, Values and Peak Experiences, 1964). Κατά τη γνώμη του, η απόλυτη και κύρια πηγή θρησκείας είναι η κατάσταση της ψυχής του ατόμου. Αντιμετώπισε αρνητικά τον Χριστιανισμό.
[3] Πιθανοκρατία είναι η άποψη που ισχυρίζεται ότι ένα άτομο μπορεί να είναι ικανοποιημένο με την πιθανότητα να επιλέξει τις ενέργειές του. Στην πρακτική σφαίρα, αυτό το δόγμα θεωρεί ότι η γνώμη μιας αρχής - όπως για παράδειγμα μια δήλωση ενός ατόμου, η οποία θα μπορούσε να οδηγήσει σε διάφορες καταχρήσεις - αποτελεί επαρκή βάση για οποιαδήποτε ηθική απόφαση. [Σ.τ.Μ. Για να γίνει περισσότερο κατανοητή παραθέτουμε και τον ελληνικό ορισμό της Πιθανοκρατίας: "αρχή που διατυπώθηκε από τους αρχαίους σοφιστές και τους ιησουίτες και η οποία διακηρύσσει ότι κριτήριο τής ηθικότητας είναι η υποκειμενική εκτίμηση καθενός και ότι στην αβεβαιότητα τής συνειδήσεως για το εκάστοτε πρακτέο μπορεί κανείς να ακολουθήσει όχι αποκλειστικά την λογικά πιθανότερη ή ασφαλέστερη αρχή, αλλά κάποιαν αντίθετη ή διαφορετική, που βασίζεται σε λιγότερο πιθανή άποψη, εφόσον εσωτερικοί λόγοι ή το κύρος μιας αυθεντικής προσωπικότητας συνηγορούν υπέρ αυτής" (πηγή)]. Η καταδίκη της Πιθανοκρατίας από κάποιους Πάπες (Αλέξανδρος Ζ΄ το 1656, Ιννοκέντιος ΙΑ΄ το 1679 και Ιννοκέντιος ΙΒ΄ το 1700, ο οποίος απαγόρευσε την Πιθανοκρατία) είχε δηλωτικό χαρακτήρα: δεν επηρέασε το ηθικό Δόγμα του Τάγματος των Ιησουιτών και δεν προκάλεσε αναπροσανατολισμό των ηθικών του θέσεων. Μερικοί από τους Πάπες μίλησαν επιδοκιμαστικά για τους Ιησουίτες ηθικούς συγγραφείς. Για παράδειγμα, Ο Βενέδικτος ΙΔ΄ (1740-1758) κάλεσε τον ηθικό συγγραφέα, Ιησουίτη Φραγκίσκο Σουάρεζ (1548-1617) "φωστήρα Θεολογίας", ο Πάπας Γρηγόριος ΙΣΤ΄ (1765-1846) ανακήρυξε τον ηθικολόγο Αλφόνσο Λιγκουόρι (1696-1787), δημοφιλή στο Τάγμα των Ιησουιτών, ως "άγιο", και ο Πάπας Πίος ΙΑ΄ (1857-1939) ανύψωσε αυτόν τον Ιησουίτη στο βαθμό του "διδασκάλου της Εκκλησίας".
[4] Οι Κανόνες της Τοπικής Συνόδου της Καρχηδόνας περιλαμβάνονται στο βιβλίο με τους Κανόνες της Ορθόδοξης Εκκλησίας, μαζί με τους Κανόνες των Αγίων Αποστόλων, των Οικουμενικών Συνόδων και των εννέα Τοπικών Συνόδων. Οι δογματικές αποφάσεις αυτών των Συμβουλίων δεν μπορούν να αλλάξουν ή να ανατραπούν από καμία αρχή. Στο Τοπικό Συμβούλιο της Καρχηδόνας το 418, τέθηκε το ερώτημα για τις αμαρτίες των οποίων προσεύχονται οι άγιοι στην προσευχή "Πάτερ ημών": για τις αμαρτίες της ανθρωπότητας, σε αλληλεγγύη μαζί της ή και για τις προσωπικές τους αμαρτίες; Η Σύνοδος είχε έναν αντιπελαγιανικό προσανατολισμό, και το παραπάνω ερώτημα αφορούσε το δόγμα της προπατορικής αμαρτίας που πλήττει όλη την ανθρωπότητα, το οποίο ο Πελάγιος δεν δεχόταν. Η Σύνοδος αποφάσισε ότι οι άγιοι στην προσευχή "Πάτερ ημών" προσεύχονται όχι μόνο για τη συγχώρεση των άλλων, αλλά και για τις αμαρτίες τους. Η προσευχή "Πάτερ ημών" λαμβάνεται ως πρότυπο προσευχής που δίνεται από τον Κύριο και η απόφαση της Συνόδου σημαίνει ότι ακόμη και οι άγιοι πρέπει να προσεύχονται για τη συγχώρεση των αμαρτιών τους: "Ὁμοίως ἤρεσεν, ἵνα ὁστισδήποτε εἴποι, ἐν τῇ δεσποτικῇ εὐχῇ διὰ τοῦτο λέγειν τοὺς ἁγίους, ἅφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, οὐχ ὅτι ὑπὲρ ἑαυτῶν λέγουσιν, ἐπειδὴ αὐτοῖς λοιπὸν οὐκ ἔστιν ἀναγκαία αὕτη ἡ αἴτησις, ἀλλ᾽ ὅτι ὑπὲρ ἄλλων τῶν ὄντων ἐν τῷ λαῷ αὐτῶν ἁμαρτωλῶν, καὶ μὴ λέγειν ἕνα ἕκαστον τῶν ἁγίων, ἄφες μοι τὰ ὀφειλήματά μου, ἀλλ᾽ ἄφες ἡμῖν τὰ ὀφειλήματα ἡμῶν, ὡς ὑπὲρ ἄλλων τοῦτο μᾶλλον ἢ ὑπὲρ ἑαυτοῦ τὸν δίκαιον αἰτοῦντα νοεῖσθαι, ἀνάθεμα εἴη" (Κανόνας 115 [126] της εν Καρθαγένη Συνόδου). Από τους βίους των Αγίων και των Πατέρων, βλέπουμε ότι οι ασκητές είχαν μια αυξημένη αίσθηση μετάνοιας. Ο Άγιος Μακάριος ο Μέγας γράφει στα έργα του τα εξής: "μέχρι σήμερα δεν γνωρίζω ούτε έναν Χριστιανό, τέλειο ή ελεύθερο. Αντίθετα, έστω κι αν κάποιος αναπαύεται στη Χάρη, έρχεται σε Μυστήρια και αποκαλύψεις, σε ένα αίσθημα μεγάλης γλυκύτητας γεμάτης χάρη, ακόμη και τότε η αμαρτία παραμένει επίσης μέσα του" (Άγιος Μακάριος της Αιγύπτου. Πνευματικές συνομιλίες).
[5] Σ.τ.Μ. Παροιμίαι Σολομώντος, ιε΄ 29α.
[6] Σχετίζεται με το γνωστό σύνθημα, ιησουϊτικής εμπνεύσεως, που αποδίδεται στον Μακιαβέλι: "ο σκοπός αγιάζει τα μέσα".
(Από το βιβλίο του γέροντος Ραφαήλ "Για το αιώνιο και το παροδικό", Μόσχα, 2007)
